در این مقاله سعی شده است که کاربردها و اهمیت ریاضیات شناسانده و مؤلفه های مورد نیاز آموزش ریاضی از جمله ایجاد انگیزه ، سؤال در کلاس درس ، فضا و محیط آموزشی ، گروههای علمی – آموزشی ، معرفی بهترین منابع درسی ، آموزش ضمن خدمت با نگاهی تازه بررسی شود پیشنهادات سازنده ای ارائه شود. از طرفی نکاتی که دبیران ریاضی و دانش آموزان ( که مکمل یکدیگر در امر آموزش ریاضی هستند) ، بایستی رعایت کنند ، ذکر شده است. در ادمه کاربرد فن آوری اطلاعات (اینترنت) نیز در بالابردن سطح علمی دبیران و پژوهشگران ریاضی تشریح شده است.
- مقدمه
نتایج تحقیقات اخیر نشانگر افت شدید در درس ریاضی در مقاطع راهنمایی و دبیرستان است 7 ] [ و به این دلیل است که دانش آموز ریاضی را درک نمی کند و با آن نمی تواند ارتباط برقرار کند بنابراین به ریاضیات و آموزش آن علاقه ندارد ،. او در آموزش مشکل دارد و بالطبع در رابطه با آموزش درس ریاضی با معلم ریاضی نمی تواند ارتباط صمیمانه و مناسبی داشته باشد.ریاضی با شیرینی خاص خود هنوز بر شمار زیادی از دانش آموزان سنگین و خشک به نظر می آید. با توجه به اینکه روند آموزش و فراگیری ریاضی ملازمه زیادی با یک نظریه برای آموزش ریاضی دارد و آموزش صحیح و مؤثر در ریاضیات نیاز به آشنایی و شناخت عمیق از ماهیت ریاضیات و اصول حاکم بر فعالیت را دارد ، ضروری به نظر می رسد که بحثی پیرامون این موضوع برای معلمین و دانشجویان ریاضی ارائه شود تا این امر کمک نماید که معلمین ریاضی دید خود را نسبت به ریاضیات وسعت بخشیده و نهایتاً بتوانند تدریس مؤفقی در ریاضیات داشته باشند و در عین حال برای کسانی که قصد آشنایی با ریاضیات و ماهیت و نحوه فراگیری آن را دارند می تواند مفید واقع شود و از اصولی که در اینجا مطرح می شود استفاده کرده و بر روند فراگیری خود جهت صحیحی بدهند .
- تاثیر ریاضیات بر زندگی
پرسشی که کراراً بوسیله دانش آموزان ، دانشجویان و حتی دبیران مطرح می شود این است که چرا ریاضیات می خوانیم ؟ و یا چرا ریاضیات تا این حد تدریس می شود ؟ و یا چرا ریاضیات باید مورد توجه هر محصلی باشد ؟ و یا اصولاً ریاضیات چه نقشی در زندگی روز مره دارد ؟ این پرسشی است که همیشه مطرح بوده است و متاسفانه پاسخ قانع کننده ای که بتوان آن را در یک جمله یا در یک عبارت خلاصه کرد نمی توان داد.هدف ما در این قسمت پاسخ به این پرسش است . شاید عمده ترین انگیزه مطالعه و گسترش ریاضیات و نخستین دلیل برای اهمیت دادن به آن به کار گرفتن این دانش در مطالعه طبیعت بمنظور شناخت محیط زیست و بهره برداری از آن در جهت زندگی بهتر و راحت تر باشد.هوایی که استنشاق می کنیم و یا پاکیزگی آن و نیز شرایط جوی که همراه می آورد در زندگی روزانه ما اهمیت دارد.آب طبعاً یکی از عوامل مهم حیات است ، هم از نظر استفاده از آن در مصرف روزانه ، کشاورزی و دریا نوردی و هم از دیدگاه یک منبع عظیم غذایی ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زمین منبع تولید مواد غذایی و مواد اولیه صنعتی است و برای ما ارزش حیاتی دارد. برای زندگی متعادل و سالم و بهره برداری از موهبت های خدادادی نیاز به تندرستی و بهداشت خوب و شرایطی که آن را بهبود بخشد داریم.در جدال انسان برای رسیدن به این هدفها ریاضیات نقش اساسی داشته و به حد زیادی مورد استفاده قرار گرفته است.در تمدن امروزی ما استفاده عملی آن در صنعت به حد اعجاب آوری رسیده است . کافی است به ماشین ها ، قطارها ، هواپیماها ، کشتی ها ، موشک ها ، سینماها ، رادیو و تلویزیون ، تلفن و … نگاه کنیم تا بدانیم ریاضیات چه نقش اساسی بازی کرده است[6[ .
ریاضیات نقش اساسی در تشخیص امراض ، مسائل دارویی و پزشکی بازی می کند.زیرا پیشرفت بسیاری از امراض مسری و مزمن مانند سرطان ، اختلالات مغزی و امراض قلبی از یک مرحله به مرحله دیگر طوری است که می توان آنها را بصورت عددی بیان کرد و از طریق ریاضی مورد مطالعه قرار داد.
بطور کلی امروزه باید ریاضیات از جنبه های زیر مورد توجه قرار گیرد :
ا-یک ابزار:یعنی از دید کاربردی که ارزش و ضرورت آن روز به روز در جوامع کنونی بیشتر احساس می شود.
2-یک زبان : یعنی وسیله ای برای نمایش دانش ، توصیف ، تجزیه و تحلیل و انتقال آن که ضرورت آن بخاطر گنگ و نارسا بودن زبانهای معمولی غیر قابل انکار است.
3-یک زمینه تربیتی : به منظور پرورش و نظم فکری و بالا بردن قدرت اندیشه و استدلال منطقی.
- اهمیت آموزش ریاضیات
آموزش ریاضی یعنی هر چیزی که مربوط به آموزش و یادگیری ریاضیات می شود. سابقه آموزش ریاضی بعنوان یک رشته دانشگاهی به کمتر از یک قرن می رسد زمان شروع این رشته از هنگامی بود که آموزش معلمان به دانشگاهها برده شد .
قبل از آنکه به آموزش ریاضیات و راهکارهای آن بپردازیم لازم است که به معرفی ریاضیات بپردازیم ریاضیات چیست و با چه دیدی باید ریاضیات را درک کنیم.ریاضیات پیش آهنگ دانش هاست هر کس که می خواهد درست بیندیشد و بهتر فکر کند ناگزیر است که با ریاضیات آشنا شود. علمای ریاضی و دانشمندان در رشته های مختلف بر این باورند که هر علمی که زیر بنای دانش ریاضی نباشد علم نیست . بر اساس این اندیشه بزرگ باور فرهنگی مربیان ما در این راستا حائز اهمیت بسیار خواهد بودتا بتوانند بستر لازم را برای تعمیق این مؤلفه فراهم نمایند.در چنین شرایطی نظام تعلیم و تربیت می تواند مدعی و منادی احیاء دانش ریاضی بعنوان زیرساخت و مفروضه اصلی در تمامی دروس علوم پایه های تحصیلی باشد. در دنیای امروز علم ریاضی به منزله خون در پیکره عظیم سایر علوم می باشد.آموزش ریاضیات نه تنها یک علم است بلکه الگویی است برای آموزش صحیح سایر علوم .ذهن های خلاق ، مبتکر ،جسور به منظور پاسخگویی به سؤالات پیرامون خود بی شک منتج از یک نظام یافتگی است که ماهواً دانش ریاضی این توانایی را خواهد داشت تا آن را احیا کند.فتح کرات آسمانی ، پرتاب سفینه ها ، ساخت زیر دریایی های هسته ای و ورود به دنیای فرا پیچیده با برخورداری از دهها ، صدها و هزارها تکنولوژی مدرن که هر کدام پاسخگوی بخشی از معضلات جامعه بشری در این هزاره شگرف می باشد.از این رو می توان گفت آموزش صحیح ریاضی یعنی آموزش صحیح همه علوم. بنابرین آموزش ریاضیات از اهمیت زیادی برخوردار است[3] .
- نکات مورد توجه در آموزش ریاضی
آموزش ریاضی را باید با دو عنوان کلی برنامه درسی و چگونگی تدریس وابزار مورد نیاز مطرح نمود.در آموزش ریاضی باید موارد و جنبه های مختلف زیر را در نظر گرفت : 1-معرفی ریاضیات و دادن انگیزه به دانش آموزان 2-از طریق فراهم کردن فضا و محیط آموزشی مناسب 3-از طریق پرسش و پاسخ از خود دانش آموزان 4- از طریق فعال کردن گروهها و مجامع علمی- آموزشی 5-معرفی منابع درسی 6- آموزش ضمن خدمت و …
1- ایجاد انگیزه در دانش آموزان
آیا تا کنون به این فکر کرده اید که چرا دانش آموزان به ریاضیات علاقه نداشته و از آن فرار می کنند.چرا ریاضیات را پایه ای یاد نمی گیرند. نخستین هدف معلم کارآمد این است که در دانش آموزان انگیزه ایجاد کند که تلاش کنند در یادگیریشان از منابعی که در اختیار دارند استفاده کنند و تنها به معلم متکی نباشند و دانش آموزانی که بتوانند به چنین استقلال فکری برسند پس از اتمام تحصیل قادر خواهند بود بدون معلم به تحصیل ادامه دهند. و آنهایی که تنها به معلم متکی بوده اند قادر به انجام این کار نیستند. معلم باتجربه می داند که اگر بنا باشد در دانش آموزان انگیزه ایجاد کند باید مطالب بسیاری علاوه بر کتاب های درسی آموزش دهد.در مدارس همیشه با دانش آموزانی مواجه می شویم که نیاموخته اند چگونه بخوانند که بفهمند و بدون درک مطلب نیز علاقه بوجود نخواهد آمد.
راههای بسیاری وجود دارد که معلم می تواند این انگیزش را بوجود آورد.نمایش صامت ، ایفای نقش بازی و تقلید تنها چند نمونه از شیوه هایی هستند که می توان مورد استفاده قرار داد . اگر معلم حوصله به خرج دهد و سعی کند دانش آموزان را بشناسد خواهد دید که هر دانش آموز تمایل خاصی به کجروی دارد ، که در ظاهر ممکن است این کجروی با موضوع درسی که آموزش داده می شود نامربوط جلوه کند اما اگر معلم کمی ابتکار نشان دهد بخوبی می تواند از آن بعنوان وسیله ای که دانش آموز را به درس بکشاند استفاده کند. بعنوان مثال اگر در کلاسی متوجه شدیم که دانش آموزی در عقب کلاس وقت خود را بیهوده می گذراند بررسی کنیم که این دانش آموز به چه موضوعی علاقه دارد مثلاً اگر به طراحی علاقه داشته باشد او را تشویق کرد که در قالب درس طراحی کند و همین موضوع سبب می شود که موضوعی که در کلاس آموخته می شود بهتر بفهمد و این واقعیت که چنین نقش مهمی را در کلاس ایفا می کند به دانش آموز حس اعتماد و رضایت می دهد و این نمونه ای است که می توان بی حوصلگی و بی علاقگی را به شور و اشتیاق و انگیزش برای یادگیری بیشتر تبدیل کرد [1].
- مشارکت دانش آموز مهم ترین روش ایجاد انگیزه
اگر در کلاس درس به اندازه کافی سؤال وجود داشته باشد و فرصت مناسب جهت بحث و تبادل نظر پیش آید علاوه بر آنکه مطلب درسی خوب فهمیده می شود ، نگرش محصل نسبت به جهان اطراف خودش نگرشی مثبت ، واقع گرایانه و منطقی خواهد بود.
در چنین کلاسی دانش آموز درک می کند که فهمیدن بهترین نوع ارزش است . اگر در کلاس درس سؤال وجود نداشته باشد و بحث های منطقی مطرح نشود محصل خود را یک ابزار می بیند آنهم ابزاری که باید تسلیم باشد.
ناخواسته گوش می کند و نفهمیده یادداشت بر می دارد و اجباراً به خاطر می سپارد [10] . از طریق پرسش و پاسخ از دانش آموزان بخواهیم که فکر خود را بکار گیرند تا حس کنجکاویشان برانگیخته شود و در بحث پرسش و پاسخ مشارکت داشته باشند.در طول تجربه ، روش پرسش و پاسخ را یکی از روشهای مفید در آموزش ریاضی می دانم باید به دانش آموز فکر کردن و اندیشیدن آموخت . روش پرسش و پاسخ یکی از روشهای مفیدی است که باعث می شود دانش آموز با حس کنجکاوی در پی این جواب باشد و بتواند اندیشیدن را فرا گیرد.
باید ارائه مطالب درسی برای دانش آموز به گونه ای باشد که ضمن ایجاد سؤال در ذهن دانش آموز با راهنمایی و ایجاد فعالیت او را در رسیدن به جواب یاری می کند. باید یادگیرنده را در آموزش شرکت داد . برای این منظور طرح پرسش هایی که دارای چند جواب هستند می تواند در ارضای حس کنجکاوی آنها و توانا کردن آنها در رویا رویی با مسائل نو مفید باشد در هرجلسه با طرح سؤالاتی دانش آموزان را به بحث وادار کرد تا از ذهن خود در جهت رویا رویی با حل مسائل استفاده کرد و با اینچنین مسائل دست و پنجه نرم کرده باشد و در برابر هر مساله و مشکلی روحیه خود را نبازد. برخی از معلمین به مطلب مورد بحث آگاهی کامل دارند ولی در انتقال آن به دانش آموزان و ایجاد انگیره لازم در آنان ضعیف هستند. یکی از وسایلی که با آن می توان در دانش آموزان انگیزه بوجود آورده و آنها را به آموختن تشویق نمود دخالت دادن آنها در امر آموزش می باشد.این دخالت و مشارکت در ارائه درس و کشف حقایق ، در بیشتر موارد با طرح سئوالهای دقیق و به موقع امکان پذیر است.اما چگونگی ، زمان طرح و مخاطب سئوال در تاثیر سئوال خوب و با هدف نقش عمده دارد. دراین قسمت سعی بر این است که خصوصیات سئوال خوب مورد بحث قرار گیرد.
نکاتی که قبل از طرح سئوال لازم است مورد توجه قرار گیرد [11] :
1.هدف از طرح سئوال و منظور از ادامه آن مشخص باشد.معلم باید بداند به چه منظوری سئوال را مطرح می نماید و چه رفتاری را در پی طرح سئوال از دانش آموز یا دانش آموزان انتظار دارد.
2.سئوال در زمینه مورد بحث باشد.این امر امکان پذیر نیست مگر اینکه قبل از طرح سئوال در مورد آن فکر کرده باشد.
3.بیان سئوال ، جالب و برانگیزنده علاقه باشد.به طور مثال فرض کنید که هدف معلم این است که دانش آموزان به این نتیجه برسند که مجموعه اعداد صحیح و مثبت تحت عمل تفریق بسته نیست.از یک نفر سئوال می کند که آیا همیشه حاصل تفریق دو عدد صحیح و مثبت یک عدد صحیح و مثیت است ؟ بعد جواب مثبت یا منفی دانش آموز مخاطب را در کلاس درس به بحث می گذارد و با بیان مثالهای نقض توسط خود دانش آموزان مطلب را تفهیم می کند.این مسئله می تواند در دانش آموزان انگیزه ایجاد نماید.
4.سئوال خوش تعریف ، واضح و روشن باشد.یعنی دانش آموز منظور از سئوال را به طور کامل درک کرده و مفهوم آن را برایش روشن باشد.در واقع بایستی سعی شود که انتظار مشخص از دانش آموز در ارائه جواب وجود داشته باشد.
5.به محتوی ، هدف ، بیان ، زمان طرح و مخاطب سئوال قبل از طرح آن فکر شود.اگر به نکات ذکر شده در طرح سئوال دقت نشود ، جنبه های منفی و اثرات سئوال باقی می ماند.مثلاً اگر به مخاطب سئوال قبل از طرح آن فکر نشود و از یک دانش آموز بسیار ضعیف ، سئوالی بسیار مشکل پرسیده شود ، بدیهی است که عدم جوابگویی به آن اتکاء به نفس را که یکی از عوامل مهم یادگیری است در او از بین خواهد برد.
2- فراهم کردن فضا و محیط آموزشی مناسب
یکی از مشکلاتی که دبیران ریاضی و دانش آموزان با آن سر و کار دارند پرجمعیت بودن کلاس های درس می باشدکه تاثیر مستقیم در یادگیری دانش آموزان دارد به این دلیل باید فضایی برای دانش آموزان فراهم شود که در آن فضا بتوانند آزادانه فکر کنند و فعالیت های فردی را در روش اجرایی به کار برند. لازم به ذکر است که علی رغم تمامی تلاشها در ارتقاء سطح آموزش و فرایند یادگیری اگر فضای عاطفی و روانی کلاس مناسب نباشد معمولاً نتیجه چندان مفید نخواهد بود.اگر معلم حضور خود را در فضایی دوستانه و محبت آمیز به عنوان فردی برای کمک و مساعدت و یادگیری دانش آموزان به اثبات نرساند ، یادگیری شکل اجبار و تحمیلی به خود می گیرد.
3- اهمیت گروههای آموزشی ، همایش ها و کنفرانس ها
با تشکیل گروههای آموزشی این انگیزه در معلمان ایجاد می شود که معلمان باید روش تدریس یکدیگر را درباره موضوعی که اکثر دانش آموزان با مشکل مواجه هستند به بحث بگذارند و این موضوع سبب می شود که معلمان در صورت نیاز در روش تدریس خود تجدید نظر کنند و این یکی از بهتریت راهها برای بهبود آموزش ریاضیات می باشد. چون کار معلمی همچون مشاغل دیگر به تخصص های فراوان نیاز دارد.با فعال کردن گروههای آموزشی معلمان با آگاهی از روانشناسی و اصول یادگیری روش ها و فنون تدریس وظیفه خود را به نحو شایسته انجام می دهند. همچنین در این گروهها اگر معلمان در تجربه ای مؤفق بودند آن تجربه را در اختیار بقیه معلمان قرار می دهند. روند رو به رشد تشکیل تشکلهای علمی در مراکز علمی بشارت دهنده آغاز دوباره شکوفایی دانش آموزان در عرصه های علم و فناوری می باشد ولی در صورتی که با عدم برنامه ریزی صحیح و راهبردی و حمایتهای متولیان تحقیقات و فناوری مواجه شود می تواند ضربه ای جبران ناپذیر بر پیکر جامعه علمی وارد کند.در واقع این همایش ها باید به جایی برسند که بر محتوای درسها نظارت و ارزیابی علمی کنند و برای ارتقاء سطح علمی دبیران و دانش آموزان برنامه ریزی کنند. ضروری به نظر می رسد که این همایش ها هر ساله برگزار شوند تا با شرکت در این همایش ها در صدد آن باشیم که مشکلات را از سر راه آموزش ریاضی دانش آموزان برداریم و دانش آموزان با سوادی را تحویل جامعه بدهیم.
4- معرفی کردن منابع
بهترین روش ارزیابی و تقویت پایه علمی دانش آموزان در هر مقطع حل نمونه سؤالات تشریحی مناسب و طبقه بندی شده است بسیاری از دانش آموزان نیز پس از مطالعه چنین نیازی را احساس کرده و بدنبال منبع مناسبی در این زمینه می گردند.برای کمک به پویایی ذهن دانش آموزان بایستی اقدام کرد و بهنرین منابع را در زمینه حل مساله به آنها معرفی کرد و طی برنامه ای مشخص در حل مسائل با دانش آموزان به بحث و گفتگو پرداخت و به آنها کمک کرد تا با درست فکر کردن و برخورد صحیح با حل مساله استقلال فکری را نیز بیاموزد و معلم می تواند در بارور کردن فکر علمی دانش آموز نقش مهم داشته باشد تا خود پژوهشگری آگاه باشد و دانش آموز را در جهت رسیدن به فکر مستقل و برخورد صحیح با روش حل مساله یاری نماید.در واقع معلم باید سعی کند دانش آموز را با فکر کردن آشنا سازد نه با فکرها.
5- آموزش ضمن خدمت
در آموزش و پرورش بخشی به نام آموزش به صورت یک نیاز متجلی شده و برای توسعه سطح کیفی و کمی دبیران دوره های مختلف با هدف بازآموزی و نوآموزی آنان طراحی و اجرا شده است. آموزش و پرورش بایستی به این دوره های ضمن خدمت بهای بیشتری دهند.و دروس ریاضی را باز نگری کنند تا از این طریق موجبات ارتقای کمی و کیفی آموزش و پرورش را فراهم سازند.اگر این دوره های ضمن خدمت از کیفیت بالایی برخوردار باشند باعث بهبود یافتن توانایی علمی و عملی در روش تدریس و نیز روش کلاس داری می شود.
- منبع اینترنت
باتشکر از اظهار نظرخوبتان